جای خالی کتاب در سبد خانواده و موانع پیش روی فرهنگ کتابخوانی را برداریم (بخش 1)

کتاب را برای کودکی که زاده نشده است بخوانیم تا در سالیان زندگی که پیش رو دارد کتابخوانی عادتش شود و دانایی و توانایی راهنما، نگارشگر کتاب قطور زندگیش و ویرایش دهنده و تصحیح کننده اندیشه و روحش باشد.
رسول اکرم حضرت محمد «ص» فرموده است:«هر کس خود را با کتاب مشغول سازد، آرامش می یابد.»
پشت ویترین یک کتابفروشی لحظاتی عنوان های ده ها کتاب را می خوانم. احساس آسودگی می کنم. در تمام مدت از نیمروز که مشغول مرور کتاب ها هستم افراد کمی وارد کتابفروشی می شوند! دو مغازه بالاتر از کتابفروشی، مغازه عرضه کننده غذاهای «فست فود» و کنارش «کافی نت» و عرضه کننده - محصولات فرهنگی- انواع «سی.دی» فیلم های داخلی و خارجی و صوتی است.
مشتریان این فروشگاه ها مملو از جمعیت بیشتر نوجوان و جوان است. شاید مشتریان آن ها بیش از صد تا کتابفروشی باشند؛ فروشگاه هایی که غذای روح عرضه می کنند... هزاران کتاب در هر مغازه در سکوت خود غنوده اند...
کتاب باغساری روحبخش در گستره هستی و سرشار از طعم و لذایذ متنوع در زندگی انسان ها است. میوه های مفید و فراوان این باغ جهانی و جان پرور همه جا در دسترس همگان است.
دستی صمیمانه و شوقی دل انگیز را در این باغ هزاران نام و عنوان پیش ببریم و خوشه هایی از محصولات اندیشه های پویا و برتر و آموزنده بچینیم و تغذیه روح و ذهن کنیم.
همه معارف هر آنچه را که انسان در چشم انداز زندگی دارد به جان ریزیم و در پرتو جلای بیشتر فهم و دانایی، آرامش زیستن را ادامه دهیم.
کتاب و کتابخوانی با هر موضوع از آن جهت بسیار باارزش و فایده و حرمت معنوی دارد که اندیشه ورزان، ادبا و ... و مولفان لحظه ها، روزها و سال های عمر خود را با تحمل شکیبایی صرف پژوهش و مکاشفات و نوشتن کرده و می کنند تا از نتیجه کارشان در قالب کتاب برای دانایی از رموز حیات و معارف انسانی در بستر تحولات فکری و بهره مندی از دانش و خرد در متن زندگانی برخوردار شویم.
کتابخوانی و عادت به مطالعه یافته ها و تولیدات علمی فضای دلپذیر برای تجلی و پرورش بیشتر ذهن و روان می گشاید و جسم و روح سالم و باطراوت می ماند.
● مطالعه عامل تحول در جوامع
یک عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، بر این باور است که کتاب های عمومی و مطالعه آن ها عامل ایجاد تحول در جامعه می شود. وی شیوه عادت کتابخوانی را از زمان کودکی و قبل از دبستان توسط مادران با کتاب خواندن پیش از خواب بچه ها را مورد تاکید قرار می دهد.
«کاشانی نیا» می گوید:«آنچه که جامعه را متحول می کند مطالعه کتاب است. این واقعیت در تمام دنیا رایج است.»
وی با بیان این که روزنامه ها در دنیا به دلیل عادت و استمرار مطالعه مردم، روزهای تعطیل آخر هفته هم منتشر می شوند، درباره روش ترویج کتابخوانی می افزاید: مادران خانواده ها برای بچه ها قبل از دبستان کتاب قصه و تربیتی بخوانند تا زمانی که کودک شان به خواب می رود. بچه ها بدین طریق با کتاب و کتابخوانی آشنا خواهند شد.
او تاکید دارد کتاب همواره در دسترس و در اتاق خواب بچه ها باشد.
ارزیابی این استاد دانشگاه و پژوهشگر، از میزان مطالعه کتاب در جامعه در این جمله خلاصه می شود:«ما مطالعه نداریم.» وی توضیح می دهد:«مردم- برخی- روزنامه نمی خوانند. آنانی هم که روزنامه می خوانند حدود هشتاد درصدشان وقایع روز و بعضاً مقاله ها را می خوانند.»

● فرهنگ مطالعه در خانواده ها
برگزاری ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب های کاربردی و دانشگاهی در سالن کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، فرصتی دست می دهد و با برخی از مراجعه کنندگان و ناشران درباره موقعیت کتاب و کتابخوانی گفت و گو می کنم.
در این نمایشگاه حدود شصت هزار عنوان کتاب خارجی و حضور حدود هفتصد نماینده ذیربط و ۲۸ ناشر کشورمان مورد استقبال انبوهی از اهالی طالب کتب چاپ خارجی قرار گرفت.
مادری مشغول بررسی و مرور موضوعات کتب خارجی درون قفسه ها است. کودکش در کالسکه به خواب رفته است. از «خانم روحی» که کارشناسی شیمی خوانده و نیز هنرجوی رشته نقاشی است درباره راهکارهای ترغیب هرچه بیشتر و بهتر مردم به کتاب و کتابخوانی می پرسم. او پیش از هر کلامی، به طفل خواب رفته اش در کالسکه اشاره می کند. بعد می گوید:«حتی قبل از تولد بچه ، باید شیوه آشنایی و مطالعه کتاب برای او- طفلی که هنوز به دنیا نیامده است- را فراهم کرد. اما در پاسخ سوالتان باید علت کم توجهی به کتاب و کتابخوانی را در خانواده ها جستجو کرد.
والدین باید به گونه ای رفتار کنند که فرزندشان از بچگی به خریدن کتاب مشتاق شود و روی به کتاب ببرد و کتاب بخواند. نتیجه آن می شود که او در آینده هم عادت به خواندن کتاب خواهد کرد.»
وی درباره امکانات و زمینه های مختلف برای تشویق بچه ها به کتاب و کتابخوانی، به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اشاره و از آن به عنوان مناسبترین فضا برای آشنایی با کتاب و کتابخوانی یاد می کند. وی می گوید:«همچنین کتابخانه های غنی در مدارس و براساس سن بچه ها که دوران زندگی پیش روی شان را می گذرانند دایر باشد. این راه موفقیت در حصول اهداف رویکرد بچه ها به کتاب و کتابخوانی است. »
این کارشناس شیمی، با بیان این که دانشجویان از بچگی عادت به کتابخوانی نکرده اند، به نکته ای در خصوص کم توجهی به ماهیت و شناسایی فرهنگ و تاریخ سرزمینمان اشاره می کند. او در این باره چنین می گوید:«ما درباره فرهنگ ملی و تاریخ غنی خودمان آن گونه که محق و شایسته است، تبلیغ نکرده ایم حتی بهترین و والاترین فلاسفه، دانشمندان و عالمان کشورمان برای ما مردم- -اغلب- ناشناخته مانده اند. این در حالی است که آنان در فرهنگ و تاریخ و ادبیات ما تاثیرات پایدار به یادگار گذاشته اند.»

● کیوسک های کتاب در محله های شهر
«سالاری» شاغل در یک موسسه آموزشی، با ابراز تاسف از این که کتاب در جامعه ماشینی، عموماً کم طرفدار شده و در سبد اقتصادی خانواده ها و سایرین چندان جایی ندارد، می گوید:«کتاب جزو اسناد فرهنگی و ملی در هر کشور و جامعه است. توسعه در هر بخش از طریق مطالعات و پدیده های پژوهشی، گسترش می یابد. پس، قدر و جایگاه با اهمیتی در زندگی مردم دارد. امروزه مردم با همه مشکلات، بیشتر به فکر خوراک جسم و لوازم فیزیکی هستند. آنچه که در کنار جسم سالم نیاز است به نظر من، طراوت و پرورش روان است. روان انسان با مطالعه، سالم می ماند. سلامت روان یک راه اصلی اش، مطالعه کتاب است.»
این شهروند در مورد شیوه های جذب و رویکرد بیشتر مردم به کتابخوانی، پیشنهاد می کند که کیوسک های کتابفروشی در هر محله ایجاد شود و در دسترس عموم باشند و ادامه می دهد:«مردم صبح که از خانه بیرون می آیند سر راهشان چراغ کتابفروشی محله را ببینند که روشن است. تکرار این مورد، یک شیوه برای ایجاد شوق خریدن کتاب و مطالعه است. کاری که شهرداری در ایستگاه های مترو کرده است و در واگن ها نتایجش را می بینیم که برخی از این نوع کتاب ها می خوانند. مورد دیگر، پدر و مادرها، خود کتابخوان شوند. الان بسیاری از اولیای خانواده ها کتاب نمی خوانند. بچه ها هم به اصطلاح چشم شان به دست پدرو مادر است که با کتاب مانوس نیستند. آموزش و پرورش هم باید کتابخوانی و نقد و پژوهش و خلاصه گویی نوع کتاب پیشنهادی و مناسب را در مواد درسی بچه ها بگنجاند. به نظر من این قبیل کارها لازم است در پهنه جامعه و در خانواده ها رایج شود.
الان بچه ها با فرهنگ بیگانه از طریق وسایل مختلف آشنا می شوند. چهار تا بیت شعر از شعرای معروف را نمی توانند درست بخوانند. این شرایط باعث تاسف است.»
یک تکنیسین برق دلیل این که آمار کتابخوانی در جامعه پایین است را نبود زمان برای مطالعه می داند. راه حل ایجاد زمینه های مناسب برای اوقات فراغت کتابخوانی را به عنوان نمونه، باز بودن صبح تا شب کتابخانه های عمومی در روزهای جمعه می خواند.
«آرمناک آرمن مارکاریان» در توضیح بیشتر نقطه نظرات خود، می گوید:«علت این که مردم کم کتاب می خوانند این است که فرضاً یک کارگر، مهندس، کارمند و ... اغلب از صبح تا اواخر شب مشغول کار می شوند.
دیگر وقتی برای مطالعه ندارند. در این وضعیت می باید امکانات ایجاد فرصت مناسب برای مردم مهیا شود. مثلاً روزهای جمعه یا تعطیلات عمومی کتابخانه ها از صبح تا شب دایر باشند.»
این متخصص صنعت برق، همچنین در خصوص راهکار توسعه کتابخوانی می افزاید: «در مدارس و در فواصل کارهای دستی- هنری از دانش آموزان خواسته شود که کارهایشان همزمان با بهره گیری از متون کتب مورد پذیرش باشد.» وی می گوید:«در مدارس شیوه کارهای دستی هم از طریق کتاب و کتابخوانی باشد. بدین صورت، دانش آموز ضمن آن که کاردستی- هنری فرامی گیرد، الزام کتابخوانی را هم مدنظر خواهد گرفت.»

● فرآیند غفلت فرهنگ کتابخوانی
«یک مدرس دانشگاه، هم اعتقاد بر این دارد که فرهنگ کتابخوانی به عنوان سرمایه ملی می باید از دوران کودکی و دبستان گسترش یابد طوری که این امر موجب ثبات الگوی رفتاری فرزندان خانواده ها شود.»
«منصور قمشه» می گوید: «کتاب و کتابخوانی موضوعی با اهمیت است که در اکثر جوامع توسعه یافته و در حال توسعه، بسیار مهم و ضروری تلقی می شود و حتی در طبقه بندی جوامع نیز نقش به سزایی دارد.»
به گفته وی، در جامعه امروز ایران اسلامی با وجود پیشرفت های متنوع سریع که در چند سال اخیر به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی دیده می شود، اما هنوز فرهنگ کتابخوانی مورد غفلت به ویژه در نسل جوان واقع شده و باعث آسیب های جدی در جامعه و کمبود اطلاعات و آگاهی در بین مردم می شود.
وی در همین ارتباط نیز بر این باور است که جامعه دانشگاهی و فرهیخته کشور هم به این مشکل مذکور مبتلا است و تنها به جزوات درسی بسنده می کنند. بنابراین، خود را از مطالعه کتاب ها و مقالات علمی و حتی متفرقه بی نیاز می بیند. به همین دلیل است که یکی از مشکل ترین فعالیت های دانشگاهی در حال حاضر، ایجاد هسته ها و گروه های مطالعاتی است که ممکن است از سوی بعضی از دانشجویان پیشنهاد شود اما به دلیل نبود دغدغه در دانشجویان دیگر، و عدم اولویت به امر مهم، یا اصلاً گروه مذکور تشکیل نمی شود و یا در همان ابتدای کار، عده ای زیادی استقبال نمی کنند و خود را کنار می کشند. به طوری که افراد باقی مانده در گروه های کوچکتر به مطالعه خود ادامه می دهند.
به گفته وی، این وضعیت نشان می دهد که دانشگاه ما هنوز هم استاد محور است و دانشجویان ترجیح می دهند مستمع باشند و از هرگونه فعالیت جدی و مستمر مطالعاتی دوری کنند.
به گفته «قمشه»، فرهنگ کتاب و کتابخوانی نیاز به کاری متداول و آرام دارد که شاید در کوتاه مدت شاهد نتایج آن نباشیم چرا که کارهای بلند مدت بخصوص در زمینه های فرهنگی با این که نتایج آن ها در دراز مدت حاصل می شود، اما اغلب از موفقیت بیشتری نسبت به فرهنگ سازی علمی برخوردار می شوند.
● تاکید رهبر معظم انقلاب بر ترویج کتابخوانی
ادامه بیان نظرات وی، متوجه تاکید رهنمودهای رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر ضرورت انس هرچه افزونتر مردم کشورمان با کتاب و کتابخوانی، می شود. وی می گوید : «با عنایت به رهنمودهای مکرر رهبر فرزانه انقلاب اسلامی که ضرورت انس هرچه بیشتر آحاد مردم ایران را با کتاب و کتابخوانی مورد تاکید قرار داده اند و در سال گذشته پس از بازدید از نمایشگاه بین المللی کتاب، فرمودند (شایسته چنین جامعه ای است که مردم با کتاب مانوس باشند و خرید کتاب یکی از مخارج اصلی زندگی آن ها باشد و نیز کتاب را لازمه میل به اهداف و آرزوهای جامعه ایرانی دانستند و از تمامی خانواده های ایرانی خواستند که فرزندان خود را به کتابخوانی تشویق کنند و با کاستن از هزینه های مربوط به خرید وسایل تجملاتی به خرید کتاب برای فرزندان خود اهمیت بیشتری دهند.»

منبع:روزنامه کیهان

نظرات شما عزیزان: